De hei op, out of the box gaan of het roer radicaal omgooien. ‘Onzin’, vindt Jos Jacob de Jong. Hij is oprichter van innovatiebedrijf Anno. Om te innoveren heb je volgens hem een helder proces, duidelijke kaders en vooral het creatief vermogen van medewerkers nodig. ‘Innovatie zit volledig in mensen.’

Jos Jacob woont naast een basisschool. ‘Regelmatig zie ik knutselwerkjes voor het raam van de lokalen hangen. En die zien er allemaal hetzelfde uit. Daar word ik verdrietig van. Het laat zien hoe ons van jongs af aan wordt afgeleerd om creatief te zijn. Hoe we in hokjes worden gestopt en ons wordt verteld wat zogenaamd goed en fout is. Hoe ons vermogen om anders te kijken en vernieuwend te denken langzaam wordt afgebroken.. Wij proberen te repareren wat nooit kapot had mogen gaan. Met behulp van een duidelijk proces wakkeren we de vernieuwingskracht in mensen weer aan en activeren we ze. Want innovatie slaagt alleen als het onderdeel is van alle lagen binnen een organisatie. Iedereen moet ermee aan de slag.’

Meebewegen

Innovatie is een mega-abstract begrip, erkent Jos Jacob. Hij definieert het als ‘het vermogen van organisaties om mee te bewegen met hun omgeving’. En als je het zo bekijkt, is innovatie noodzaak. ‘Want de wereld is continu in beweging. De samenleving verandert, de economie staat nooit stil en het politiek landschap ziet er ook steeds anders uit. Om mee te bewegen hoef je niet radicaal te veranderen en ook je organisatie niet te ontwrichten. Het gaat om het zetten van stappen, zodat je op een natuurlijke manier meebeweegt met je omgeving. Bouwen op het goede wat je al hebt is óók innovatie en werkt als versneller..’

Dat laatste is innovatie op horizon 1 van de 3 horizons die Jos Jacob onderscheidt. ‘Op horizon 1 verbeter je bestaande processen in de organisatie. Horizon 2 draait om nieuwe toepassing van reeds beschikbare kennis, kunde en netwerken, om je dienstverlening te verbeteren, uit te breiden of te vernieuwen.

De derde horizon is het meest abstracte niveau en gaat bijvoorbeeld over nieuwe technieken, zoals drones. Of nieuwe manieren van organiseren, zoals Holacracy. Veel organisaties praten alleen over horizon 3, terwijl er ook aandacht voor horizon 1 en 2 moet zijn. En ondertussen blijven ze stilstaan.’

Doorlopend innoveren

Jos Jacob ziet dat in veel bedrijven te veel focus ligt op controle en veiligheid. ‘Alles is gericht op het halen van financiële KPI’s en een goede declarabiliteit. Wil je innoveren, dan zal je hier van los moeten komen. De rust opzoeken om je te kunnen bezinnen, goede ideeën te bedenken en die samen verder te brengen. En niet alleen een keer op vrijdagmiddag, maar doorlopend en met collega’s.’ Innovatie, zegt hij, wordt pas duurzaam als er structureel tijd en aandacht voor is. ‘Als er sprake is van continue kennisdeling binnen een organisatie en als er mensen zijn die het levend houden. Daarom leiden we facilitators binnen een organisatie op, die innovatie blijven aanjagen nadat wij zijn vertrokken. En dat lukt! Mensen zijn goed genoeg.’

Anno helpt organisaties bij de inrichting van een helder innovatieproces en reikt medewerkers tools aan om met innovatie aan de slag te gaan. Jos Jacob: ‘Om te innoveren moet je niet “out of the box” gaan, maar in een “different box” gaan zitten. Daar bedoelen we mee dat je voor vernieuwing wel de ruimte moet krijgen, maar tegelijkertijd ook kaders nodig hebt. Hoeveel mensen, tijd en middelen stellen we beschikbaar voor innovatie? Als je dat niet vastlegt, gebeurt er niks.’

Stap voor stap

Het innovatieproces giet Anno in een aantal concrete stappen: ‘Als de kaders zijn opgesteld, ga je eerst vrij denken en zoveel mogelijk ideeën verzamelen. Stap twee is deze ideeën valideren. Ze toetsen aan de verlangens van de eindgebruiker, doelstellingen van de organisatie en organisatorische, technische en financiële haalbaarheid. De ideeën waarbij je drie vinkjes kunt zetten gaan door naar een selectieronde. Medewerkers werken de beste ideeën verder uit en zoeken uit van er nodig is om ze te realiseren. Hun bevindingen dragen ze voor in een krachtige pitch aan budgethouders. Die kunnen vervolgens bepalen of ze het idee willen sponsoren. Deze stappen kun je meerdere keren per jaar herhalen.’

Naast kaders en proces is snelheid een derde succesfactor voor innovatie. ‘Er moet vaart in het proces zitten, zodat mensen resultaten gaan zien. Dat geeft een goed gevoel. Ook houden we projecten klein, op alle drie de horizonnen. Want hoe groter een project, hoe meer tijd en geld er voor nodig is en hoe meer mensen erover moeten beslissen. De kans is dan groot dat een project een soort groot, zwaar blok wordt, dat je niet meer vooruit krijgt. Door te werken aan compacte, behapbare projecten - sprints - blijft innovatie bovendien efficiënt en betaalbaar. Extra belangrijk voor maatschappelijke organisaties, zoals Actium.’

Anno adviseerde Actium over de nieuwe strategische koers. Jos Jacob is te spreken over het eindresultaat. Dat de koers nog te abstract zou zijn, zoals sommigen zeggen, vindt hij onzin. ‘Je moet niet bang zijn voor abstractie. Een te ver uitgewerkte koers zou het innovatieve vermogen van de organisatie beperken. De hele organisatie zou dan de denkrichting van een paar managers gaan uitvoeren. En dat wil je niet! Je wilt juist de denkkracht van de hele organisatie benutten. Het abstracte plan biedt openingen om nieuwe ideeën te verkennen en helpt je uiteindelijk om concreet te innoveren.

Kroonluchter bouwen

Hij vergelijkt het met de bouw van een kroonluchter. ‘De strategische koers is de haak in het plafond. Die moet stevig genoeg zijn om de kroonluchter te kunnen dragen. De organisatie gaat vervolgens aan de slag met de kroonluchter. En hoe die er precies uit komt te zien, weet je vooraf niet. Binnen heldere kaders werken mensen samen aan concrete innovatieprojecten. Ze bouwen stukjes van de kroonluchter. Er komen stukjes bij en misschien gaat er ook wel weer eens een stukje af. Dat is helemaal niet erg. Zolang de organisatie maar in beweging blijft.’

Vernieuwing en creativiteit zitten volledig in mensen, aldus Jos Jacob. ‘Heb vertrouwen in medewerkers, investeer in ze en durf ze vrijheid te geven. Als je daarnaast het proces faciliteert om hun vernieuwingskracht naar boven te halen, dan ben je er. Echt!’

Verschenen in het magazine Huisnummer van woningcorporatie Actium. Actium heeft ongeveer 160 medewerkers en verhuurd 16.000 woningen in Drenthe en Zuidoost Friesland.